ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର : ଭାରତରେ ଏପରି ଏକ ମନ୍ଦିର ଅଛି ଯାହାକୁ ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର କୁହାଯାଏ ଓ ଏହା ଏକ ଐତିହାସିକ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଥଳ ଭାବରେ ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି । ଉକ୍ତ ମନ୍ଦିରରେ ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ଅଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ୟ ନୁହେଁ, ଏଠାରେ ତିନିଶହରୁ ଅଧିକ ସ୍ତମ୍ଭ ଅଛି। ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ପ୍ରାଚୀନ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟର ଖୁବ ସୁନ୍ଦର ଉପସ୍ଥାପନା । ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର ତଥା ରୁଦ୍ରେଶ୍ୱର ସ୍ୱାମୀ ମନ୍ଦିର ହେଉଛି ଭାରତର ତେଲେଙ୍ଗାନା ରାଜ୍ୟର ହନମକୋଣ୍ଡା ସହରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ଐତିହାସିକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର। ।ଏହି ମନ୍ଦିର ଟି ତିନୋଟି ଭଗବାନଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ ସେ ହୋଉଛନ୍ତି ଭଗବାନ ଶିବ, ବିଷ୍ଣୁ ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତା। ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର, ୱାରାଙ୍ଗଲ ଦୁର୍ଗ ଏବଂ କାକତୀୟ କଳା ଥୋରାଣମ୍ ସହିତ ୟୁନେସ୍କୋ ଦ୍ୱାରା ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ବିଶ୍ୱ ଐତିହ୍ୟ ସ୍ଥଳର ଅସ୍ଥାୟୀ ତାଲିକାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ରହିଛି ।
ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଏହି ମନ୍ଦିରର ଇତିହାସ ବିଷୟରେ :-
କାକତୀୟ ରାଜବଂଶର ଗଣପତି ଦେବ, ରୁଦ୍ରମା ଦେବୀ ଏବଂ ପ୍ରତାପରୁଦ୍ରଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରେ ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା। ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶକ୍ରମେ ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର ୧୧୭୫-୧୩୨୪ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। ୱାରାଙ୍ଗଲରେ ପରିଦର୍ଶନ କରିବା ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ସ୍ଥାନ ହେଉଛି ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର, ଯାହା ହନମକୋଣ୍ଡା ପାହାଡ଼ ତଳେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହା ୧୨ ଶତାବ୍ଦୀରେ କାକତୀୟ ରାଜା ରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ମୁଖ୍ୟତଃ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ, ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଶ୍ରୀ ରୁଦ୍ରେଶ୍ୱର ସ୍ୱାମୀ ମନ୍ଦିର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା। ଏହା କଳା ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କୃତି ଭାବରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ପ୍ରାଚୀନ କାକତୀୟ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ସ୍ଥାପଥି (ସ୍ଥପତି)ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଦକ୍ଷତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରମୁଖ ଉଚ୍ଚତା ହାସଲ କରିଛି। ଐତିହାସିକ ସୂଚନା ଅନୁସାରେ ତୁଘଲକ ରାଜବଂଶ ଦ୍ୱାରା ଡେକାନ ଆକ୍ରମଣ ସମୟରେ ଏହାକୁ ଅପବିତ୍ର କରାଯାଇଥିଲା। ତଥାପି, ହାଇଦ୍ରାବାଦର ସପ୍ତମ ନିଜାମ, (ମୀର ଉସମାନ ଅଲ୍ଲୀ ଖାନ) ଏହି ମନ୍ଦିରର ପୁନଃନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ୧ ଲକ୍ଷ ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାର ଅନୁଦାନ ଦାନ କରିଥିଲେ। ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଏକ ସୁନ୍ଦର ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ପରମଭକ୍ତ ନନ୍ଦୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି ରହିଛି ଓ ତାହା ସହିତ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ, ତିନି ଦେବତା – ଭଗବାନ ଶିବ, ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଏବଂ ଭଗବାନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି। ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ସେମାନେ ତ୍ରିକୁଟାଳୟମ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା।
ମନ୍ଦିରର ଅବସ୍ଥିତି :-
ହାଇଦ୍ରାବାଦ ସହରରୁ ପ୍ରାୟ ୧୫୦ କିଲୋମିଟର (୯୩ ମାଇଲ) ଦୂରରେ ତେଲେଙ୍ଗାନା ରାଜ୍ୟର ହନମକୋଣ୍ଡା-ୱାରାଙ୍ଗଲ ରାଜପଥ ନିକଟରେ ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିରର ଧ୍ୱଂସାବଶେଷ ଅବସ୍ଥିତ। ରୁଦ୍ରେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାନୀୟ ଭାବରେ ଭେଇସ୍ତମ୍ବାଲା ଗୁଡ଼ି (ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ମନ୍ଦିର) ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା, ଏହା କାକତୀୟ କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଏବଂ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏବଂ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଉପଲବ୍ଧ ଉଦାହରଣ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ। ଏହାକୁ ରୁଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କ ନାମରେ ‘ଶ୍ରୀ ରୁଦ୍ରେଶ୍ୱର ସ୍ୱାମୀ ମନ୍ଦିର’ ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଦେବତା ରୁଦ୍ରେଶ୍ୱର ଥିଲେ, ୧୧୬୩ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଚାଲୁକ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ କାକତିୟାନ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଶୈଳୀରେ, ତାରା ଆକୃତି ଏବଂ ତ୍ରିକୁଟଳୟ। ମନ୍ଦିରଟି ଏକ ହଜାର ସ୍ତମ୍ଭ ସହିତ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଏବଂ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟର ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ନମୁନା। ମନ୍ଦିରର ଉପାଦାନ ଭାବରେ ସମୃଦ୍ଧ ଭାବରେ ଖୋଦିତ ସ୍ତମ୍ଭ, ଛିଦ୍ରିତ ପରଦା, ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଆଇକନ, ପଥର କଟା ହାତୀ ଏବଂ ଏକାଙ୍ଗ ଡୋଲେରାଇଟ୍ ନନ୍ଦୀ ଅଛି। ବାଲୁକା କୌଶଳ ଭଳି ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବା, କାକତୀୟ ମୂର୍ତ୍ତିକାରଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ସେମାନଙ୍କ କଳାରେ ନିଖୁଣ କାରିଗରୀ ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ହାତୀଦାନ୍ତ ଖୋଦନ କୌଶଳରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ। କାକତୀୟ ମୂର୍ତ୍ତିକାରଙ୍କ ଚତୁରତା ଲେଥ ଘୁରାଇଥିବା ଜିନିଷରେ ଏବଂ ନବ ରଙ୍ଗମଣ୍ଡପର ଡୋଲେରାଇଟ୍ ଏବଂ ଗ୍ରାନାଇଟ୍ ପଥର ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ହସ୍ତଶିଳ୍ପରେ ଚମକଦାର ପଲିସ୍ ଭଳି ଦୃଶ୍ୟମାନ। ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୨୦୦୪ ମସିହାରେ ମନ୍ଦିରଟି ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା। ଭାରତୀୟ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଇଞ୍ଜିନିୟରମାନେ ମନ୍ଦିରର ଆହୁରି ନବୀକରଣ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି।
